Dành dành có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, chỉ huyết, mát huyết, tiêu viêm

• Cây nhỡ cao tới 2m, phân cành nhiều.
• Lá mọc đối hay mọc vòng 3 cái một, hình thuôn trái xoan hay bầu dục dài, nhẵn bóng.
• Lá kèm mềm ôm lấy cả cành như bẹ lá.
• Hoa mọc đơn độc ở đầu cành, màu trắng, rất thơm; cuống có 6 cạnh hình như cánh.
• Đài 6, ống đài có 6 rãnh dọc; tràng có ống tràng nhẵn, phía trên chia 6 thuỳ; nhị 6, bầu 2 ô không hoàn toàn, chứa nhiều noãn.
• Quả thuôn bầu dục, mang đài tồn tại ở đỉnh, có 6-7 rãnh dọc như cánh; thịt quả màu vàng da cam.
• Hạt dẹt. 
• Hoa tháng 5-7, quả tháng 8-10. 
• Bộ  phận  dùng: Quả  - Fructus Gardeniae,  thường  dùng  với  tên Chi  tử. Rễ  và  lá  cũng  được dùng.
• Nơi  sống và  thu hái:
• Cây của  lục địa Đông Nam châu Á, mọc hoang ở những nơi gần  rạch nước, phổ biến ở các vùng đồng bằng  từ Nam Hà  tới Long An. Cũng  thường được  trồng  làm cảnh. 
• Trồng bằng cành hoặc bằng hạt vào mùa xuân - hè. Lá thu hái quanh năm, dùng tươi.
• Rễ thu hái quanh năm,  rửa  sạch,  thái  lát,  phơi  khô  để  dùng.
• Quả  thu  hái  khi  chín,  ngắt  bỏ cuống, đem phơi hay sấy nhẹ đến khô; nếu bóc vỏ trước khi chín sẽ được Chi tử nhân. 

Dành dành có  tác  dụng  thanh nhiệt, lợi tiểu, chỉ huyết, mát huyết, tiêu viêm

• Quả  chứa  geniposid,  gardenosid,  shanzhisid, gardosid,  geniposidic  acid  gardenin,  crocin-l,  n-crocetin,  scandosid methyl ester. Còn có nonacosane, -sitosterol, D-mannitol; tanin, dầu béo, pectin.
• Lá chứa một hợp chất có tác dụng diệt nấm.
• Hoa chứa nhiều hợp chất, trong đó có acid gardenic và acid gardenolic B. Có 0,07% tinh dầu. 

• Chi  tử  có  vị  đắng,  tính  lạnh;  có  tác  dụng  thanh nhiệt, lợi tiểu, chỉ huyết, mát huyết, tiêu viêm. Gardenin có tác dụng ức chế đối với sắc tố mật trong máu, làm cho nó giảm bớt xuống, nên được dùng để trị bệnh hoàng đản.

• 1. Viêm gan nhiễm trùng vàng da;
• 2. Ngoại cảm phát sốt, mất ngủ;
• 3. Viêm kết mạc mắt, loét miệng, đau răng;
• 4. Chảy máu cam, thổ huyết, đái ra máu.

• Nếu giải nhiệt thì dùng sống; nếu sốt cao trong nóng nhiều thì dùng sao già; nếu chữa xuất huyết thì sao đen.
• Dùng ngoài, nghiền quả ra và thêm nước hoặc rượu để đắp trị đinh nhọt, lở loét và bong gân.
• Lá cũng có thể dùng tươi giã đắp đau mắt đỏ. 

• 1. Viêm gan nhiễm trùng vàng da: Dùng Chi tử 9g, Nhân trần 18g, Đại hoàng 6g, sắc uống. Hoặc dùng 15 quả Dành dành rang vàng và 1 chén Đậu đỏ, 20 bông Mã đề cho vào 2 bát nước đun cạn còn một bát gạn ra để uống. 
• 2. Viêm kết mạc mắt, mắt đỏ sưng đau: Dùng Chi tử, Kim cúc, mỗi vị 9g, Cam thảo 3g, sắc uống. 
• 3. Thổ huyết, chảy máu cam, đái ra máu: Dùng Chi tử, lá Trắc bá mỗi vị 9g, Sinh địa, rễ Cỏ tranh, mỗi vị 15g, sắc nước uống. Trong Nam dược thần hiệu, Tuệ Tĩnh sử dụng Dành dành sao, Hoa hoè sao, Sắn dây, mỗi vị 20g, sắc rồi hoà thêm tí muối uống chữa thổ huyết. 
• 4. Ỉa ra máu tươi: Lấy quả Dành dành đốt cho cháy đen gần thành than tán nhỏ cho uống một thìa con với nước để nguội. Nếu bị kiết lỵ ra máu cũng có thể uống được. 
• 5. Chứng mất ngủ, nóng ruột bồn chồn: Lấy 10 quả Dành dành rang vàng với lưng chén Đậu đen rang, cả hai thứ cho vào 2 bát nước đun cạn còn nửa chén gạn ra để nguội uống sẽ ngủ được.

Xem thêm :